Kanuni Temsilcilerin Amme Alacaklarından Sorumluluğu

Kanuni temsilciler, şirketlerin idaresinde önemli bir rol oynar. Ancak bu rol, kamu alacakları söz konusu olduğunda ciddi sorumluluklar da içerir. Türk Vergi Hukuku’nda kanuni temsilcilerin amme alacaklarından sorumluluğu başlıca 213 Sayılı Vergi Usul Kanunu’nun (VUK) 10. maddesi ve 6183 Sayılı Amme Alacakları Tahsili Usulü Hakkında Kanun’un (AATUHK) mükerrer 35. maddesinde düzenlenmiştir.

Kanuni Temsilci Tanımı

Kanun hükümlerinin kapsamı ve şartlarına geçmeden önce kanuni temsilci ile ne kastedildiğini irdelemek gerekmektedir çünkü mezkur kanun hükümlerinde bu terime ilişkin bir açıklama yapılmamıştır.

Türk Medeni Kanunu, Türk Borçlar Kanunu, Türk Ticaret Kanunu ve diğer ilgili kanun hükümlerindeki düzenlemeler ışığında kanuni temsilci, gerçek kişiler bakımından veli, vasi ve kayyım; tüzel kişiler bakımından anonim şirketlerde yönetim kurulu, limited şirketlerde şirket müdürü, komandit şirketlerde komandite ortaklar ve kolektif şirketlerde ortakların her biridir.

Sorumluluk Kapsamı

Amme alacağı sorumluluğu kapsamına baktığımızda Vergi Usul Kanunu, kanuni temsilcileri, vergi aslı ve buna bağlı alacaklar ile vergi kabahatlerinden doğan para cezalarından sorumlu tutulmakta iken AATUHK'nin mükerrer 35. maddesi, kanuni temsilcileri, söz konusu kanunun 1. ve 2. maddelerinde belirtilen alacaklardan sorumlu tutulmaktadır. Diğer bir deyişle 213 Sayılı VUK vergi borçları, buna bağlı alacaklar ve vergi cezalarını kapsamakta iken 6183 sayılı AATUHK geriye kalan tüm amme alacaklarını kapsamaktadır.

Sorumluluk Şartları

Kanuni temsilci sorumluluğuna gidilebilmesi için kural olarak asıl amme borçlusu için cebri tahsil yollarının tüketilmesi gerekmektedir lakin VUK ve AATUHK bu konuda ayrışmaktadır. VUK kapsamında sorumluluğun doğması için amme alacağınını asıl borçludan tamamen veya kısmen alınamaması, yani bir imkansızlık durumu söz konusu olmalı iken AATUHK kapsamında amme alacağının "tahsil edilemeyeceğinin anlaşılması" da yeterlidir. Bu haliyle VUK kapsamındaki düzenlemenin mükellefler lehine olduğu açıktır. İstisna dışındaki hallerde, idare AATUHK’nin 54. ve devamındaki maddelerinde düzenlenen cebri tahsil yollarını tüketmeli ve bunun ardından kanuni temsilciye başvurmalıdır.

213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 10. maddesinde düzenlenene sorumluluk hali kusur sorumluluğu niteliğinde olmakta iken 6183 sayılı AATUHK mükerrer 35. maddesindeki sorumluluk kusursuz sorumluluk niteliğindedir. Bu durumda AATHUK için sorumluluğun doğmasının sadece amme alacağının asıl borçludan tahsil edilememesi veya tahsil edilmeyeceğinin anlaşılmış olması şartına bağlanmaktadır. VUK tarafına baktığımızda ise kanuni temsilci sorumluluğuna gidilebilmesi için amme alacağının asıl amme borçlusundan tahsil edilmememiş olmasının, kanuni temsilcinin sorumluluklarını yerine getirmemiş olmasından kaynaklanıyor olması gerekmektedir. Diğer bir deyişle AATUHK kusursuz sorumluluk rejmini esas alırken VUK kusur sorumluluğu rejmini esas almaktadır. Değinmekte fayda vardır ki VUK kapsamında kusur sorumluluğu rejiminin esas alınması doktrinde hala tartışmalı bir konudur ve bazı yazarlar VUK kapsamında kusursuz sorumluluk ilkesinin esas alınması gerektiğini savunmaktadır.

Zaman Bakımından Sorumluluk

Kanuni temsilciler amme alacaklarından sorumlulukları temsil yetkisinin sona erdiği tarihle sınırlıdır. Yani kanuni temsilciler görev aldıkları dönemler için amme alacaklarından sorumlu olacaklardır. Dönemin tespitinde Türkiye Ticaret Sicil Gazetesi ilanları nazara alınacakken, sorumluluğun tespitinde vergi doğuran olay ve verginin tahakkuku ile ödeme dönemi yani kanuni temsilcinin görevini yerine getirmiş olup olmaması irdelenmelidir.

Rücu Hakkı

Kanuni temsilcilerin ödediği vergi aslı ve buna bağlı alacaklar için asıl amme borçlusu tüzel kişiye rücu hakkı bulunmaktayken, ödenene vergi cezaları bakımından böyle bir hakkı bulunmamaktadır.

Av. Ahmet İbrahim Ertekin